Patron szkoły

Jan Stefan Czarniecki herbu Łodzia (ur. 1599 w Czarncy koło Włoszczowy, zm. 16 lutego   1665 w Sokołówce niedaleko Brodów na Ukrainie) wybitny polski dowódca wojskowy; hetman polny koronny w 1665, wojewoda kijowski od 1664, wojewoda ruski od 1657, regimentarz od 1656, kasztelan kijowski od 1652.

Bardzo niewiele wiadomo o dzieciństwie i młodości Czarnieckiego. Nawet data roczna jego urodzenia nie jest pewna, ponieważ nie zachowały się żadne dokumenty ją poświadczające. Możliwe, ale mniej prawdopodobne, są lata późniejsze, aż do roku 1604. Pochodził ze średniozamożnej rodziny szlacheckiej, która dodatkowo miała stosunkowo niewiele dóbr dziedzicznych. Większość dzierżonych przez nią ziem stanowiły królewszczyzny. Ponieważ ojciec jego, Krzysztof Czarniecki, miał łącznie dziesięciu synów, nie był w stanie wszystkim zapewnić majątku i kariery. Dlatego czterech jego synów trafił odo zawodowej służby wojskowej. Wśród nich znajdował się Stefan.

W wojsku polskim najprawdopodobniej od 1621. Zapewne brał udział w wojnie z Turcją w tymże roku, potem w odpieraniu najazdów tatarskich w kolejnych latach. Później walczył pod komendą Stanisława Koniecpolskiego w czasie kampanii szwedzkiej (1626-1629). Był wówczas towarzyszem w chorągwi kozackiej dowodzonej przez swego brata, Pawła. Lata 1630-1632 spędził prawdopodobnie w służbie cesarskiej (możliwe, że w szeregach chorągwi lisowskiej). Następnie uczestniczył w kampanii moskiewskiej lat 1632-1634, w której po raz pierwszy wystąpił w stopniu oficerskim, jako porucznik chorągwi kozackiej hetmana Marcina Kazanowskiego. Brał później udział w licznych walkach z Kozakami i Tatarami głównie pod komendą Mikołaja Potockiego. Krytykowany po bitwie pod Kumejkami, w której dowodził hetmańską chorągwią husarską (jako jej porucznik), za zbytnią brawurę i doprowadzenie do poważnych strat jednostki.

Sławę i uznanie zdobył w walkach z Bohdanem Chmielnickim (1648-1655). Podczas bitwy pod Żółtymi Wodami dostał się do niewoli tatarskiej i według niektórych informacji został wywieziony na Krym. Według innych danych niedługo po bitwie zbiegł z niewoli tatarskiej do twierdzy Kudak, po kapitulacji której stał się jeńcem kozackim. W 1649 r. został wykupiony z niewoli. Rok ten był początkiem jego szybkiej kariery wojskowej, którą w pewnej mierze zawdzięczał poparciu hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Potockiego (Czarniecki był najprawdopodobniej świadkiem ostatnich chwil syna hetmana Stefana). Walczył później wielokrotnie z Kozakami i wojskami tatarskimi, odnosząc liczne rany i zdobywając dużą popularność wśród szlachty, zwłaszcza uchodźców z Ukrainy, co miało wpływ na uzyskanie przez niego w roku 1652 krzesła senatorskiego (kasztelan kijowski). Dał się poznać jako nieprzejednany wróg Kozaków. Odpowiedzialny za liczne i okrutne pacyfikacje ziem ukraińskich.

Pochodzący ze średniej szlachty Czarniecki związał się blisko z dworem Jana Kazimierza, pozostając jego najbardziej zaufanym dowódcą. Był wybitnym dowódcą kawalerii, wypracowując i doprowadzając do doskonałości technikę wojny podjazdowej ("wojna szarpana"), głównie prowadzonej dzięki oddziałom partyzanckim. Utalentowany dowódca taktyczny, nie miał większych zdolności operacyjnych. Nie dysponując wykształceniem wojskowym, posiadł spore umiejętności praktyczne w dziedzinie taktyki jazdy, natomiast nie potrafił korzysta? z piechoty i artylerii w walkach w polu. W efekcie poniósł wiele bolesnych porażek, jednak część z nich wynikła nie z braku umiejętności Czarnieckiego, lecz z okoliczności, że w długich okresach czasu wypadało mu dowodzić jednostkami niedoświadczonymi, ze sporym udziałem pospolitego ruszenia. Jako wódz charakteryzował się zdecydowaniem i umiejętnością szybkiego podejmowania decyzji, lecz także skłonnością do ryzykanctwa i brawurą. Umiał w razie potrzeby utrzymywać żelazną dyscyplinę w podległych jednostkach, nie wahając się przed stosowaniem okrutnych kar.

W walkach z Rosją i Kozakami na Ukrainie w 1654 dowodził częścią armii koronnej. Nie potrafił zniszczył Iwana Bohuna w Winnicy, w wyniku czego ten ostatni zdołał udzielić pomocy armii rosyjsko-kozackiej osaczonej pod Ochmatowem. Niepowodzenie to w pewnej mierze wynikało z charakteryzującej Czarnieckiego jako dowódcę skłonności do ryzykanctwa. Nie bez znaczenia jest też to, że w trakcie walki odniósł poważną ranę i utracił możliwość dowodzenia.

W czasie potopu szwedzkiego (1655-1660) pozostał wierny królowi i w znacznym stopniu to dzięki niemu Jan Kazimierz mógł, po pokonaniu Szwedów, powrócić do Polski na tron. W roku 1655 bronił przez 3 tygodnie Krakowa, jednak pozbawiony posiłków musiał skapitulować. Rozważał przejście na stronę Karola Gustawa, ale za namową królowej Ludwiki Marii Gonzagi, pozostał wierny Janowi Kazimierzowi. Po powrocie króla ze Śląska objął dowództwo niezależnej dywizji. Wraz z J. S. Lubomirskim dowodził w kampanii 1656. Początkowa klęska w bitwie pod Gołębiem 18 lutego 1656 r., spowodowała zmianę taktyki obranej przez Czarnieckiego. W walkach ze Szwedami brały także udział oddziały chłopskie, które Czarniecki wezwał do walki. W efekcie polscy wodzowie osaczyli Karola Gustawa w widłach Wisły i Sanu. Czarniecki przeforsował plan marszu naprzeciwko szwedzkim posiłkom, co okazało sił poważnym błędem strategicznym. Pomimo, iż pokonał wojska szwedzkie w bitwie pod Warką 1656, główna armia szwedzka wymknęła się z pułapki. Następnie wraz z Lubomirskim prowadził kampanię w Wielkopolsce, zakończoną bolesną porażką pod Kłeckiem. W kampanii 1657 początkowo operował głównie na Pomorzu, znakomitymi rajdami jazdy wprowadzając króla do Gdańska i wyprowadzając go z niego. Podczas wspólnej ofensywy Szwedów i ks. Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego kontynuował wojnę podjazdową, unikając walnej bitwy. Po rozdzieleniu się armii sojuszniczej wraz z Lubomirskim doprowadził do osaczenia i kapitulacji pod Czarnym Ostrowem armii Rakoczego. W końcu wojska szwedzkie ust?powały z terytorium Polski, ale Czarniecki walczył z nimi dalej na Pomorzu. W latach 1658-1659 był dowódcą oddziałów polskich w wyprawie armii sojuszniczej (brandebursko-polsko-habsburskiej) do Danii przeciw wojskom szwedzkim Karola X Gustawa. Jego największymi osiągnięciami było zdobycie szturmem twierdzy Koldyngii i przeprawa jazdy wpław na wyspę Als.

Po pokoju oliwskim i zawarciu pokoju ze Szwedami dywizja Czarnieckiego została skierowana na Litwę. W roku 1660 wraz z armią hetmana wielkiego litewskiego Pawła Sapiehy pobił armię rosyjską Iwana Chowałskiego pod Połonką. Następnie obaj wodzowie wyzwolili znaczna część Białorusi i po połączeniu z dywizją lewego skrzydła Paca stoczyli nierozstrzygniętą bitwę nad Basią z armią ks. Dołgorukiego. Sapieha z Czarnieckim nieustannie się spierali, ale w decydujących momentach współdziałali. Efektem tej współpracy było ponowne pobicie Chowańskiego pod Tołoczynem przez Czarnieckiego. Potem Czarniecki operował na Ukrainie przeciwko Kozakom. Sejm z roku 1661 r. podziękował Czarnieckiemu za jego wojenne zasługi. W 1663 poprowadził ostatnią polską ofensywę na lewobrzeżną Ukrainę, ale poza krwawymi zniszczeniami niczego nie osiągnął. Jako jedyny z wybitnych dowódców pozostał wierny Janowi Kazimierzowi podczas kryzysu politycznego lat 60. XVII w. Krótko przed śmiercią przyjął buławę polną koronną, odebraną Lubomirskiemu.

Zmarł w 1665 r. Jest pochowany w rodzinnej wsi Czarnca w pięknym kościele ufundowanym przez niego samego. Naprzeciwko kościoła w Czarncy park dworski, z kamieniem, upamiętniającym Czarnieckiego.

Stefan Czarniecki jest polskim bohaterem narodowym i wzorem patriotyzmu. Tekst polskiego hymnu narodowego wspomina jego nazwisko.

Jak Czarniecki do Poznania, po szwedzkim zaborze, dla Ojczyzny ratowania, rzucim się przez morze.